ابن‌بطه ابوجعفر محمد بن جعفر قمیاِبْنِ بُطّه قُمی، ابوجعفر محمد بن جعفر بن احمد، محدث شیعی سده ۴ قمری/۱۰میلادی است. ۱ - نگاهی مختصر به زندگی ابن بطهبا بررسی استادان و مشایخ و نیز شاگردان و روایت کنندگان از او می‌توان حدس زد که وی احتمالاً در اواخر سده ۳ ق / ۹ م متولد شده و در نیمه اول سده ۴ ق درگذشته است. وی که به «مؤدب» نیز شهرت داشته، در قم می‌زیسته و به دانش و ادب معروف بوده است. گویا زمانی در بغداد زیسته است چرا که برخی در بغداد از او دانش آموخته و اجازه روایت یافته‌اند. ۲ - دیدگاه رجالشناسانتقریباً در تمام منابع رجالی شیعی، ابن بُطّه به ایمان و پارسایی ستوده شده است. در عین حال غالب رجال‌شناسان شیعی او را «ضعیف» دانسته و گفته‌اند که وی روایات را سهل‌انگارانه نقل کرده و لذا در احادیث منقول او اشتباه بسیار هست، [۴]
محمد باقر مجلسی، رجال، ج۱، ص۱۶۳، تهران، ۱۳۱۱ق/ ۱۸۹۳م.
[۵]
عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۹۲، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
اما برخی از رجال‌شناسان متأخر وی را « ثقه » یاد کرده‌اند. [۶]
محمد امین کاظمی، هدایة المحدثین، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
با این همه ابن بطه در سلسله راویان کسانی چون ابن بابویه قمی، شیخ مفید و طوسی [۲۰]
محمد طوسی، التهذیب، ج۳، ص۶۶-۶۷، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
[۲۱]
محمد طوسی، الفهرست، ج۱، ص۹، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
[۲۲]
محمد طوسی، الفهرست، ج۱، ص۴۰، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
قرار دارد.۳ - مشایخ حدیثابن بطه از تنی چند از راویان بنام شیعی روایت کرده است که عبارتند از: احمد بن ابی عبدالله برقی، محمد بن حسن صفار، محمد بن علی بن محبوب، محمد بن عبدالله بن عمران، محمد بن احمد بن یحیی، [۲۷]
محمد طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۶۴، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
حسن بن علی بن شعیب صایغ [۲۸]
محمد طوسی، التهذیب، ج۶، ص۷۵، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
و حسین بن حسن بن ابان قمی. [۲۹]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۲۵۴، قرن ۴، به کوشش احمد منزوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
وی از محمد بن عبدالرحمان بن قبه، متکلم شیعی نیز استفاده کرده است. ۴ - راویان حدیثراویانی که از او روایت کرده‌اند از این قرارند: حسن بن حمزه علوی طبری (د ۳۵۸ق/۹۶۹م)، ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی، [۳۱]
محمد طوسی، الفهرست، ج۱، ص۴۰، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
سمع بن حاتم، [۳۳]
محمد طوسی، التهذیب، ج۳، ص۶۶، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
جعفر بن حسین، احمد بن هارون فامی، و جعفر بن محمد بن مسرور. ۵ - آثاربه ابن بطه آثاری نسبت داده شده که هیچ یک از آن‌ها در دست نیست؛ این آثار عبارتند از: تفسیر اسماءالله، قرب الاسناد فهرست ابن بطه [۳۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۳۷۴.
که به گمان قوی همان کتاب طبقات الرجال اوست و دنباله کار استادش، برقی است و گویا همین فهرست است که رجال‌شناسان گفته‌اند دارای آشفتگی بسیار است. [۳۹]
آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۸م.
افزون بر این‌ها وی کتابی به سبک و سیاق خصال صدوق و کتاب محاسن برقی تدوین کرده که بر اساس اعداد بوده و با عناوین کتاب الواحد، کتاب الاثنین، کتاب الثلاثة تا بیش از ۴۰ کتاب تنظیم شده و احتمالاً در یک کتاب جمع شده بوده است. [۴۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۵، ص۲۵.
۶ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة. (۲) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۴، به کوشش احمد منزوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۳) آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، به کوشش احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۸م. (۴) محمد ابن بابویه قمی، الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۵) محمد طوسی، الاستبصار، تهران، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۶) محمد طوسی، التهذیب، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش. (۷) محمد طوسی، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش. (۸) محمد امین کاظمی، هدایة المحدثین، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۹) عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م. (۱۰) محمد باقر مجلسی، رجال، تهران، ۱۳۱۱ق/ ۱۸۹۳م. (۱۱) محمد مفید، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۲) احمد نجاشی، رجال، قم، ۱۴۰۷ق. ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌بطه قمی»، ج۳،ص۹۷۸. رده‌های این صفحه : حدیث شناسی | محدثین شیعه
|